Հին Ջուղայի խաչքարեր

Հին Ջուղայի գերեզմանատունը նշանավոր էր խաչքարերով: Ճանապարհորդ Ալեքսանդր Ռոդեսի տվյալներով, 1648 թ այն ունեցել է շուրջ 10 հազար լավ պահպանված խաչքար: 1903-1904 թթ Ջուղայի տարածքով անցկացված երկաթուղու շինարարության ընթացքում դրանց կեսը անվերադարձորեն ոչնչացվեցին:

Ամենավաղ շրջանի խաչքարերը թվագրվում են 9-10-րդ դդ, դրանք փոքրածավալ են, սակավ քանդակազարդ ու վիմագրված: Խաչքարերի հաջորդ խումբը վերաբերում են 15-րդ դարերի կեսերից սկսած մինչև 16-րդ դ կեսերին, իրենց կազմությամբ ու հարդարանքով, վիմագրչությամբ ու պատկերաքանդակներով արվեստի աչքի ընկնող օրինակներ են: Երրորդ և ամենաստվար խմբի խաչքարերը, որ ստեղծվել են 16-րդ դ կեսերից մինչև 1605 թ, աչքի են ընկնում մշակման կատարելությամբ ու բազմազանությամբ, իրական և երևակայական զարդաձևերով, հորինվածքների բարդություններով: Ջուղայի խաչքարերը սովորաբար առանց պատվանդանների են՝ անմիջապես կանգնեցված են հողի մեջ: Բոլորն անխտիր վերից վար ունեն գրեթե հավասար լայնություն և 2 մ միջին բարձրություն ու թողնում են քառակող կոթողների տպավորություն: Խաչքարի հորինվածքի մեջ, խաչի գրաված կենտրոնական մասը ավելի խորաքանդակ է, ուր մեկ խաչապատկերից բացի հաճախ տեղավորված են 2-ից 4 խորաններով խաչապատկերներ: Քիվերին տեղավորված են Քրիստոսի ու ավետարանիչների, Աստվածամոր, սֆինքսների և այլ բարձրաքանդակներ, ստորին մասերում՝ արձանագրություններ, հեծյալ Ս. Գևորգի կամ էլ հանգուցյալների պատկերաքանդակներ: Տարածված են նաև բազմաթիվ մեծ ու փոքր, գեղեցիկ ու բազմաբնույթ կենցաղային քանդակներով պատած խոյաձև տապանաքարեր:[1] Ջուղայի խաչքարերն իրավամբ կարելի է դասել հայ բարձրարվեստ մշակույթի միջնադարյան կոթողների շարքին: Մինչև 2005 թ Նախիջևանի Հին Ջուղայի գերեզմանատանը պահպանված էին ավելի քան 5000 խաչքարեր: Սակայն 2005թ դեկտեմբերին ադրբեջանցիների կողմից պետական մակարդակով կազմակերպված հանցագործության հետևանքով դրանք վերջնականապես ոչնչացվեցին: 2010 թ ՄԱԿ-ում Հայաստանի մշտական ներկայացուցչությունը ԱՄՆ Արևմտյան ափի Համահայկական կրթական ու մշակութային ասոցիացիայի հետ համատեղ փաստաթուղթ է ներկայացրել շուրջ 5000 միջնադարյան խաչքարերի ոչնչացման մասին:* Ադրբեջանի կազմում Նախիջևանի գտնվելու տարիներին ոչնչացվել են VII-XIX դարերի հայկական մշակութային ժառանգության 27 հազար նմուշներ՝ եկեղեցիներ, վանքեր, մատուռներ, խաչքարեր, որոնք համամարդկային արժեք ունեն: Փաստորեն Ադրբեջանում պետական մակարդակով իրականացվում է Նախիջևանի հայկական պատկանելության բոլոր վկայությունների ոչնչացման քաղաքականություն: 2010 թ նոյեմբերի 17-ին Քենիայի մայրաքաղաք Նայրոբիում կայացած ՅՈՒՆԵՍԿՕ -ի հանձնաժողովի նիստի ժամանակ, ՅՈՒՆԵՍԿՕ -ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ոչ նյութական արժեքների ցանկը, աշխարհի 47 ժողովուրդների մշակութային ավանդույթների հետ, միաժամանակ, համալրվել է նաև հայկական խաչքարերի ստեղծման արվեստով, որպես սերնդեսերունդ փոխանցվող հայ ժողովրդի դարավոր ավանդույթ: Ինչպես հաղորդում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ -ի պաշտոնական կայքը, գոյություն ունեն ավելի քան 50,000 հայկական խաչքարեր, որոնց քանդակները նման չեն միմիանց և նույնիսկ հնարավոր չէ գտնել երկու միանման խաչքար:

Մշակութային ցեղասպանություն /Слезы Аракса / THE NEW TEARS OF ARAXES

Featuring a never-seen-before satellite image of a vandalized medieval cemetery at the Iranian-Azerbaijani border, "The New Tears of Araxes," a five-minute film, tells the tragic story of thousands of ancient Armenian headstones flattened to the ground by the Azerbaijani authorities in Djulfa or Julfa (Jugha in Armenian), Nakhichevan.

On December 15, 2005, eyewitnesses across the River Araxes videotaped Azeri soldiers destroying Armenian burial monuments - khachkars (cross stones) - some as old as 1,500 years. Azerbaijani officials denied the vandalism, but banned European Parliament members from visiting the site in March of 2006. Only a few outside news sources tried to publicize the tragedy.

"The New Tears of Araxes" is written by Sarah Pickman, a University of Chicago student, who was the only American reporter to cover the tragedy when she interned for Archaeology Magazine. Producer and narrator Simon Maghakyan, who is among America's top 20 college students according to USA TODAY (April 24, 2006), hopes the film will break a year of ignorance and silence. When asked why others should care, Maghakyan quotes Martin Luther King Jr. as saying, "Injustice anywhere is threat to justice everywhere."


Music by Djivan Gasparian (Gladiator, The Passion of the Christ, Munich, Syriana); Digital sound track production by Transtar Entertainment Group; Photographs by Research on Armenian Architecture, and Argam Ayvazian; Footage of 2005 destruction by Tabriz's Armenian Church, Iran; Satellite image by Digital Globe; Map by The Times, London. © Simon Maghakyan 2006.

To learn more about the deliberate destruction of the world's largest Armenian archaeological site, visit the Djulfa Virtual Memorial and Museum - http://www.djulfa.com.

Sept 2007 update: Azerbaijani authorities are razing another Armenian cemetery in Baku, the capital city of the South Caucasus republic - http://www.iwpr.net/?p=crs&s=f&o=338840&apc_state=henfcrs338838

Additional Tags: Culfa, Jougha, Djougha, Giulfa, Dzhulfa, Chugha, Chougha, Julfa, Armenia, Armenians, Amenian History, Nagorno Karabakh, Gharabagh, Cultural Genocide, Nakhchivan, Naxcivan, Naxcuvan, khachkars, khatchkars, tombstone, tombstones, khachkar, khatchkar, Iranian border, River Arax, River Aras, Atrpatakan, Azerbaijan, Heydar Aliyev, cultural destruction, military rifle range, shooting range, desecration of Armenian skeletons, grave, graveyard, archaeological, UNESCO, ICOMOS, European Parliament, Jivan Gasparyan, Duduk music, Doudouk.

• Хачкар - история происхождения
• Խաչքարի Ծագումը
• ՆՈՐԱՏՈՒՍ / Noratus / Норатус